Η κατοικίδια ποίηση του Ρίλκε

«Κάθε πρωί ο ποιητής κάθεται στο γραφείο του με σκοπό να δουλέψει. Έχει προετοιμαστεί επιμελώς: έχει φορέσει πουκάμισο, γραβάτα και ένα σκούρο κοστούμι, ειδικά ραμμένο για εκείνον. Έχει πάρει το πρωινό του στην τραπεζαρία… Τώρα κοιτά τις δύο πένες που βρίσκονται μπροστά του… έχει υιοθετήσει το εξής ρητό: «Οφείλουμε να δουλεύουμε, τίποτ’ άλλο, και να ’χουμε υπομονή»… Μόνο δουλειά και τίποτ’ άλλο…» (εισαγωγή του Ούλριχ Μπέερ στο βιβλίο «Η σοφία του Ρίλκε», εκδόσεις Πατάκη).

Που είναι η ασίγαστη ματαιοδοξία του αχαλίνωτου Εγώ ενός Ουίτμαν, ενός Ρεμπώ, ενός Μπάυρον και ο μεγάλος στόχος της ζωής να αισθανόμαστε ότι υπάρχουμε ακόμα και μέσω της οδύνης; Που είναι το ρίσκο, που σπρώχνει προς όλες τις κατευθύνσεις, ακόμα και στην καταστροφή;  Το μόνο που μπορεί να συνδέει τον Ρίλκε με τους ρομαντικούς είναι το ταξίδι, αλλά κι αυτό είναι προστατευμένο, χωρίς τη μεγάλη διακινδύνευση… Εδώ έχουμε μία ποίηση, που  είναι σχεδόν μια «κατοικίδια» ποίηση, μια ποίηση των χαμερπών «μικροεγώ». Ο Ρίλκε χαρακτηρίστηκε ως «ο μεγάλος ποιητής της αγάπης». Αλλά ποιας αγάπης; Της αστικής αγάπης για τον εαυτό μας και των «σαν κι εμάς». Το 1968 τον είπαν «επιχρυσωμένη εικόνα της μπουρζουαζίας». Ο Ρίλκε φοβόταν τον πόνο, αρνιόταν «τον πάτο της ζωής», γι’ αυτό όριζε τον Μπωντλαίρ και τον Ρεμπώ ως τα αντίθετά του. Ο Ρίλκε σε κάποια επιστολή του διαχωρίζει την ποίησή του από τη ρομαντική παράδοση, όπως την όρισαν ο Σίλερ και ο Κιτς, δηλαδή ως η ομορφιά που «ενοικεί άγρυπνη μέσα σε κάθε πράγμα».

Ο Ρίλκε είναι υπέρ της «έσω επανάστασης», σημειώνει  ο Μπέερ. Όπως ένας τυπικός προτεστάντης. Γι’ αυτό ο Χέγκελ, έλεγε, πως «ο προτεσταντισμός στράφηκε προς έναν αισχρό και σχοινοτενή στοχασμό πάνω στην υποκειμενική κατάσταση της ψυχής (...) και για πολύ καιρό διατήρησε τον χαρακτήρα του εσωτερικού βασάνου και μιας άθλιας κατάστασης...». Εξαιτίας του προτεσταντισμού, οι Γερμανοί διαμόρφωσαν μια ιδέα για την ελευθερία που έχει μόνο «εσωτερική αξία». Γι’ αυτό η επανάσταση στη Γερμανία ήταν  μόνο θρησκευτική, ενώ στη Γαλλία πολιτική.

Τελικά, η «κατοικίδια ποίηση» εκείνο που επιτυγχάνει, είναι να αναπαραγάγει την ανελευθερία και τη βία στους «από κάτω», καθώς περιορίζει την ελευθερία σε «σχοινοτενείς στοχασμούς» και σε μια δαιμονοποίηση της φτώχειας την οποία θεωρεί «αμαρτία» και τιμωρία εκ Θεού!

Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου