Βραζιλία: Η αναγέννηση της λαϊκής ποίησης μέσω του διαδικτύου

 

[ Γιώργος X. Παπασωτηρίου /artinews.gr

/ 13.01.25 ]

---

Διαβάζω για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας Cordel στη Βραζιλία και λέω πως δεν χάθηκαν όλα, υπάρχουν πολλοί τρόποι να υπονομεύσουμε την λογοκρισία του διαδικτύου, να δημιουργήσουν μια άλλη αφήγηση. Γιατί «Δεν είναι δικό μας το σπίτι του πόνου και της δυστυχίας. Μας το παρέστησε έτσι αυτός που μας κλέβει και μας εξαπατά... δεν είναι δική μας η γη του θανάτου και της αγωνίας. Δεν είναι δικός μας ο δρόμος του πολέμου. Δεν είναι δική μας η προδοσία και δεν χωρά στο βήμα μας η λησμονιά. Δεν είναι δικά μας το άδειο χώμα και ο κούφιος ουρανός»*.

Τι είναι η λογοτεχνία Coerdel; Είναι οι ιστορίες που απαγγέλλονταν με έμμετρη ποίηση στις αρχές του 20ου αιώνα στη Βραζιλία, και η οποία κατακτά ένα νέο κοινό μέσα από το Διαδίκτυο.

Μια τέτοια ιστορία είναι και αυτή του «Προέδρου των φτωχών» Getúlio Vargas, ο οποίος τις πρώτες πρωινές ώρες του Αυγούστου του 1954, αφού αναγκάστηκε σε παραίτηση, ανέβηκε στην προεδρική κατοικία, φόρεσε τις πιτζάμες του και μ’ ένα περίστροφο αυτοκτόνησε.

Αυτή η συνταρακτική είδηση  χρειάστηκε μόνο λίγο χρόνο για να φτάσει στις απομονωμένες φτωχές περιοχές της Βραζιλίας, όπως είναι η ενδοχώρα των πολιτειών Pernambuco και Paraíba. Οι εφημερίδες δεν έφταναν ποτέ σ' αυτές τις άνυδρες περιοχές και το ραδιόφωνο ήταν μια πολυτέλεια για πλούσιους. Τα νέα όμως βρήκαν τρόπο να φτάσουν μέσω της λογοτεχνίας Cordel, την παραδοσιακή λαϊκή ποίηση που δημοσιεύεται σε folhetos ή βιβλιαράκια, τα οποία οι μικροπωλητές εμφάνιζαν προς πώληση κρεμασμένα σε σκοινιά (εξ ου και το όνομά τους).

Τον 19ο αιώνα αυτές οι έμμετρες ιστορίες ήταν για δεκαετίες ένα μέσο ενημέρωσης, ψυχαγωγίας και αλφαβητισμού για εκατομμύρια Βραζιλιάνους. Αφού χάθηκε για λίγο, η λογοτεχνία Cordel επιστρέφει χάρη στο Διαδίκτυο.

Η αυτοκτονία του Προέδρου Βάργκας, που είχε εφαρμόσει μια σειρά νόμους υπέρ των εργαζομένων, ενέπνευσε περισσότερα από εξήντα βιβλία Cordel και έγινε μια από τις πιο αξιομνημόνευτες επιτυχίες του είδους, φτάνοντας τα δύο εκατομμύρια αντίτυπα.

Τα φυλλάδια του Cordel είναι τυπωμένα σε φτηνό χαρτί εφημερίδων και είναι στολισμένα στο εξώφυλλο με ξυλόγλυπτα, τα οποία έφταναν ακόμη και στις πιο απομονωμένες περιοχές τις μέρες των πανηγυριών, όπου οι πλανόδιοι έμποροι συναγωνίζονταν σε ευρηματικότητα για να τα πωλούν.

«Ο συγγραφέας ή ο μικροπωλητής απήγγειλε τους στίχους στην αγορά. Αν ήταν μυθιστόρημα, διάβαζε ένα απόσπασμα και μετά, όταν η αγωνία θα έφθανε στο αποκορύφωμα, σταματούσε και έλεγε: ‘Και τώρα, για να μάθεις το τέλος, αγόρασέ το!’» λέει ο Χόρχε Ρενάτο ντε Μενέζες, 55 ετών, του οποίου η οικογένια ήταν για πολλές γεννιές 'κορδελίστας'.

Σήμερα, πολλοί ποιητές γράφουν ποίηση και τη διαδίδουν μέσω του διαδικτύου, αν και τα περισσότερα από αυτά τα ποιήματα-ιστορίες δεν κυκλοφορούν ποτέ σε έγχαρτη μορφή.

Υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι ‘κορντελιανών’ ποιημάτων:

Η προφορική, αυτοσχέδια ποιητική μονομαχία σε γραπτή μορφή που ονομάζεται "peleja".

Τα «παραδοσιακά» δημοφιλή θέματα, που ασχολούνται με παραμύθια, ή ερωτικά και περιπετειώδη θέματα. Αυτός είναι ο  μεγαλύτερος αριθμός ποιημάτων στο παλιό "κόρντελ".

Και τρίτος τύπος είναι τα θέματα που δεν είναι fiction. Iστορίες-ποιήματα που αναφέρονται σε κάθε είδους τρέχοντα γεγονότα από το τοπικό έως το εθνικό και το διεθνές.

Ο τελευταίος τύπος «κόρντελ» έγινε γνωστός ως μια «λαϊκή εφημερίδα» σε έμμετρη μορφή. Πρόκειται για την έμμετρη προφορική  «εφημερίδα»  των φτωχών της βορειοανατολικής Βραζιλίας, τη «φωνή του λαού».

Πέρα, λοιπόν, από τις λέξεις της «μετα-αλήθειας» του Μασκ, υπάρχουν και οι λέξεις «χειροβομβίδες», πέρα από τις λέξεις και τους αλγόριθμους της χειραγώγησης, υπάρχει και η δική μας αλήθεια, που χρησιμοποιεί τις λέξεις όχι για να χειραγωγήσει, όχι για να παγιδεύσει και να πλουτίσει αλλά για να συναντηθεί, να μάθει, να αγνωνιστεί, να κάνει τον άνθρωπο ερωτικό υποκείμενο, υποκείμενο της δαπάνης, της αλληλεγγύης, δηλαδή ποιητικό...

 *Υποδιοικητής Μάρκος (τώρα Γκαλεάνο)

**Πηγή El Pais

***https://currancordelconnection.com/cordel/what-is-cordel