Ν. Χώθορν: Το μέλλον είναι η Γυναίκα

 Το 1804 γεννήθηκε στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης ο συγγραφέας Ναθάνιελ Χώθορν. Το 1846 διορίστηκε επιθεωρητής πλοίων στο λιμάνι του Σάλεμ, έχασε όμως αυτή τη θέση μετά την ήττα των Δημοκρατικών στις προεδρικές εκλογές δύο χρόνια αργότερα. Η απόλυση του έγινε αντικείμενο μεγάλης συζήτησης εκείνη την περίοδο. Τον ίδιο χρόνο εξέδωσε τη συλλογή διηγημάτων «Βρύα από ένα παλιό αρχοντικό».

Στα μέσα Μαρτίου του 1850, εκδόθηκε το γνωστότερο ίσως βιβλίο του Χώθορν, το Άλικο Γράμμα. Τέλη Μαρτίου του 1850 ο Χώθορν μετακόμισε με την οικογένειά του στο Λένοξ, στα υψώματα του Μπέρκσαϊρ, στη δυτική Μασαχουσέτη, όπου τον επόμενο χρόνο έγραψε «Το σπίτι με τα εφτά αετώματα». Στο Μπέρκσαϊρ γνωρίστηκε με τον Χέρμαν Μέλβιλ. Οι δύο συγγραφείς βρέθηκαν μαζί στη λογοτεχνική ομάδα «Μπρουκ φαρμ». Ο Μέλβιλ εκτίμησε ιδιαίτερα τον Χώθορν και του αφιέρωσε το έργο του "Μόμπι Ντικ" «σε ένδειξη θαυμασμού για την ιδιοφυΐα του». Τόσο το Άλικο Γράμμα του Χώθορν όσο και ο Μόμπι Ντικ του Μέλβιλ είχαν μια σχετικά καλή εμπορική επιτυχία, όταν πρωτοεκδόθηκαν. Όμως ο Μόμπι Ντικ, όταν επανεκδόθηκε το 1924 έγινε το δεύτερο εθνικό ανάγνωσμα στις ΗΠΑ μετά τη Βίβλο!

 Έχει ενδιαφέρον να δούμε γιατί κάποιοι στα μέσα του 1920 επέλεξαν να επανεκδώσουν τον Μέλβιλ και όχι τον Χώθορν, τον Μόμπι Ντικ και όχι το Άλικο γράμμα. Ήδη από τον 19ο αιώνα ο Αμερικανός ποιητής και φιλόσοφος Ραλφ Ουάλντο Έμερσον (1803-1882), που επίσης συμμετείχε στον λογοτεχνικό κύκλο της Μπρουκ Φαρμ, ενθάρρυνε την εμφάνιση μιας εθνικής αμερικανικής λογοτεχνίας. Μόνο που ο Έμερσον έθεται ως στόχο της λογοτεχνίας και των λογοτεχνών ότι «πρέπει να εκπαιδεύουμε το λαό, γιατί αλλιώς θα μας πιάσει από το λαιμό»! Η λογοτεχνία συνεπώς για τους αμερικανούς λογοτέχνες και φιλόσοφους εκείνης της εποχής δεν πρέπει να τείνει μόνο στην ανάπτυξη μια φαντασιακής κοινότητας, αλλά να έχει και μια συγκεκριμένη στόχευση, όπως είναι η εκπαίδευση στην υπακοή. Αλλά αυτός είναι με μια κομψή διατύπωση ο ορισμός της προπαγάνδας.

Τι συνέβη, λοιπόν, τη δεκαετία του 1920; Είναι η εποχή που οι ΗΠΑ κόβουν τον πολιτισμικό ομφάλιο λώρο τους με την Ευρώπη και επιχειρούν να βρουν το δικό τους πρόσωπο, τη δική τους ταυτότητα. Είναι η εποχή της βιομηχανικής απογείωσης και του κραχ. Τότε ξεκινούν οι μεγάλες επιχειρήσεις εξαμερικανισμού των μεταναστών και του «βομβαρδισμού τους με τόνους βιβλίων αμερικανικής λογοτεχνίας» σε συνδυασμό με το κλείσιμο των συνόρων. Είναι η εποχή της ποτοαπαγόρευσης και της Μαφίας, της μεγάλης πορείας της Κου Κλουξ Κλαν καθώς και ενός μεγαλειώδους εργατικού κινήματος που πνίγηκε στο αίμα χωρίς να μάθει κανείς τίποτα γι’ αυτό.

Επελέγη, τελικά, ο «βιρίλ» Μέλβιλ και όχι ο «θηλυκός» Χώθορν, γιατί ο δεύτερος ασκεί στην εισαγωγή του στο "Άλικο γράμμα" μία πολύ σκληρή κριτική στον αμερικανικό αετό (κράτος) και τα αιματοβαμμένα νύχια του. Αντίθετα στον Μέλβιλ δεν υπάρχει η διαρκής και ψυχοφθόρα ενοχική, λουθηρανική ενδοβολή. Εδώ έχουμε μία συνεχή «εξωστρέφεια», μία συνεχή επεκτατική κίνηση. Η "φαλλοκρατική" άποψη του Μέλβιλ: «αρκεί να γράφεις σαν άντρας και θα γράφεις σαν Αμερικανός» επικράτησε της «θηλυκής» προσέγγισης του Χώθορν. Ο Μόμπι-Ντικ θα γίνει ο μύθος του αυτοκρατορικού μοντέλου, που θα διαπερνά εφεξής το σύνολο της ιστορίας και της κουλτούρας των ΗΠΑ και θα είναι, συγχρόνως, μία «μαθητεία στον ιμπεριαλισμό». Ο Μόμπι-Ντικ θα εκφράσει σύμφωνα με τον Έντουαρντ Σαΐντ το πάθος «για την εξάλειψη κάθε συμβιβασμού, κάθε μέσης λύσης, κάθε επιλογής που δεν ταυτίζεται με την απόλυτη θέληση να κινηθείς, να προχωρήσεις»(Ε. Σαΐντ: Ο κόσμος, το κείμενο, ο κριτικός). Να και πάλι η ανάπτυξη, η συνεχής ανάπτυξη, η συνεχής πτώση των συνόρων. Εδώ βρισκόμαστε πλέον στον αστερισμό της «απόλυτης βούλησης», της καθαρής Πράξης, στην καρδιά του Πραγματισμού και ενός θεού της δύναμης, βρισκόμαστε στον αστερισμό της απόλυτης πεποίθησης, χωρίς αιτιολογία και απολογία, ότι το «μόνο μέγεθος είναι η ανάπτυξη» (Ουίτμαν). 

Τόσο ο Μέλβιλ όσο και ο Χώθορν αναπτύσσουν τις δύο συνιστώσες του αμερικανικού παραδείγματος που παραπέμπει τόσο στην κρατική καταστολή όσο και στον μετασχηματισμό του κόσμου, στην ίδρυση δηλαδή μιας νέας παγκόσμιας πολιτείας μέσω της χριστιανικής προτεσταντικής πειθαρχίας και της αυτοδιάθεσης μέχρις εσχάτων στο σκοπό αυτό. Και οι δύο, με άλλα λόγια, εκφράζουν τις δύο συνιστώσες, τους δύο πολιτιστικούς υποκώδικες, το ένδον και το έξω, το «θηλυκό» και το «αρσενικό» που συνθέτουν τον ενιαίο αμερικανικό πολιτισμικό κώδικα. «Για να γράφεις σαν Αμερικανός, αρκεί να γράφεις σαν άντρας» έγραφε ο Μέλβιλ. Για τον Χώθορν το μέλλον ανήκει στη γυναίκα, δηλαδή στους "από κάτω". Η φάλαινα με την οποία αναμετρώνται οι Αμερικανοί στον "Μόμπι Ντικ" του Μέλβιλ δεν είναι παρά η κατάκτηση του κόσμου από τον «περιούσιο λαό» του Θεού, από τους "από πάνω". Ο στόχος επενδύθηκε με μια λευκή ιδέα, όπως μια τεράστια λευκή φάλαινα, ή όπως η θεία αποστολή της επέκτασης της Νέας Ιερουσαλήμ σε ολόκληρο τον κόσμο, την οποία προβάλλουν σήμερα οι Αμερικανοί τηλε-κήρυκες. Η Έστερ του Χώθορν, αντίθετα, θα εκφράσει την «ανάπτυξη» με «θηλυκό τρόπο», δηλαδή με ουμανιστικό.

Το ιστορικό υποκείμενο, λοιπόν, της αλλαγής της κοινωνίας σύμφωνα με τον Ν. Χώθορν είναι η Γυναίκα. Στο πίσω μέρος της σκηνής βρίσκεται η «θηλυκή» προοπτική, βρίσκεται η Έστερ, η γυναίκα που δεν προφητεύει αλλά προαναγγέλλει μια νέα εποχή, όπου «μια καινούργια αλήθεια θα φανερωνόταν για να θεμελιώσει ολόκληρη τη σχέση ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα σε ένα πιο στέρεο έδαφος αμοιβαίας ευτυχίας…». Ο Χώθορν εντάσσει τις σχέσεις των δύο φύλων στο ευρύτερο κοινωνικό και εν μέρει πολιτικό πλαίσιο της εποχής. Έτσι, κάνοντας μια αναγωγή, θα λέγαμε ότι στη νέα εποχή η γυναίκα θα πάψει να είναι η μαγική αρχή για τον άντρα (Μπαχτίν), θα περάσει πιθανόν από το στάδιο να είναι η μαγική αρχή για την ίδια τη γυναίκα (αυτοαναφορικότητα) με τον αντρικό τρόπο του «κυνηγού-φονιά», όπως εκδηλώθηκε στον φονταμενταλισμό του φεμινιστικού κινήματος, ώσπου να καταλήξει ενδεχομένως σε μία ολιστική, απομαγευμένη αρχή, που θα την καταστήσει φορέα ενός άλλου τύπου ανθρώπου και κοινωνίας. Έτσι, η γυναίκα εκ της θέσεώς της θα μπορούσε να είναι ο φορέας όλων των αιτημάτων των υπερκείμενων, καταπιεζόμενων βαθμίδων και ως εκ τούτου να γίνει το ιστορικό υποκείμενο του μέλλοντός μας. Σήμερα, βέβαια, στις ΗΠΑ και σε ολόκληρο τον κόσμο, το ιστορικό υποκείμενο της αλλαγής είναι οι μετανάστες (γυναίκες και άντρες). Αυτοί που είναι πάνω στη λογοτεχνική σχεδία του Στήβενσον, αλλά και στην πραγματική διαδήλωση των μεταναστών, χθες, στη Ρώμη.