HOMO AMERICANUS-ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ

Το εγχείρημα ποτέ δεν ήταν απλό:
η σκιαγράφηση και η ανάλυση ενός
αχαρτογράφητου κι ανερμάτιστου
κόσμου ενέχουν κινδύνους και πα-
γίδες, που μπορούν να αποπροσα-
νατολίσουν εντελώς τον εκάστοτε
επίδοξο σκαπανέα. Με το «Homo
Americanus» ο δημοσιογράφος
Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου δείχνει
να έχει γνώση των εμποδίων που
προβάλλει η μελέτη ενός ευρύ-
τατου πεδίου ανάλυσης, το οποίο
τοποθετείται στο παρόν και κατορ-
θώνει να γράψει ένα στοχαστικό δο-
κίμιο πάνω στις προβληματικές και
τα διακυβεύματα της «αμερικανικής
ιδιαιτερότητας».
Στερεότυπα
Η Αμερική έχει καταστεί εδώ και
καιρό μια μεγάλη γενίκευση. Είναι
«η υπερδύναμη», «η χώρα του αμε-
ρικανικού ονείρου», «το πιο ελεύ-
θερο μέρος στον πλανήτη», αλλά
ταυτόχρονα και η «αυτοκρατορία»,
ο «παγκόσμιος χωροφύλακας», η
«χώρα του νεοσυντηρητισμού και
του νεοφιλελευθερισμού». Αυτά τα
στερεότυπα που εν πολλοίς διαχέ-
ονται μέσω του δημοσιογραφικού
και πολιτικού λόγου διαστρεβλώ-
νουν την πραγματική εικόνα και
υπονομεύουν τον πλέον σημαντικό
διάλογο που αφορά στις παγκόσμιες
εξελίξεις και το μέλλον του πλανή-
τη. Η πρόσληψη της Αμερικής ως
παγκόσμιας δύναμης στην Ελλάδα
εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από
ιδεολογήματα και συνθήματα που
διακονούνται ευκαιριακά από κόμ-
ματα και Μέσα, γεγονός που έχει ως
αποτέλεσμα η σχετική ελληνική βι-
βλιογραφία να είναι πενιχρή.
Το σοβαρό αυτό κενό έρχεται να
καλύψει, εγκαινιάζοντας ενδεχο-
μένως μια πιο στέρεη και ακηδεμό-
νευτη βάση συζήτησης, ο Γιώργος
Χ. Παπασωτηρίου με το βιβλίο του.
Ως επαρκής γνώστης των καταγω-
γικών ιδεών που συνέστησαν την
Αμερική, αλλά κι ως ευφάνταστος
αναγνώστης της επικαιρότητας, ο
Ελληνας δημοσιογράφος επιχειρεί
Του Μανώλη Ανδριωτάκη
να παρουσιάσει κριτικά τα μείζονα
διακυβεύματα που θέτει η παρουσία
του «αμερικανού ανθρώπου» στον
πλανήτη.
Ομως, εδώ δεν συναντάμε το
απλό ψυχογράφημα ενός νέου αν-
θρωπολογικού τύπου. Ο συγγρα-
φέας πηγαίνει πολύ πιο μακριά: έχο-
ντας εντοπίσει τις ρίζες, ακολουθεί
το νήμα που οδηγεί στο παρόν δια-
μέσου κειμένων και συγγραφέων,
για να καταλήξει στην αναγκαιότητα
ίδρυσης ενός «παγκόσμιου κινήμα-
τος της διευρυμένης πολιτικής και
κοινωνικής οικολογίας».
Ο ρόλος της θρησκείας, του
«αμερικανού Θεού», του Προτεστα-
ντισμού, του Πουριτανισμού, του
Πραγματισμού, της Αριστεράς, των
μεταναστών, της Μαφίας, της Ευρώ-
πης, των κινημάτων αμφισβήτησης,
της τεχνολογίας, και πλήθος άλλων
παραμέτρων αναλύονται διεξοδικά
μέσα απ’ το πρίσμα της Φιλοσοφίας,
της Κοινωνιολογίας, της Λογοτεχνί-
ας, της Ψυχολογίας, της Πολιτικής
Οικονομίας.
Φιλοσοφικές συνομιλίες
Στο δοκίμιό του ο Παπασωτηρίου
συνομιλεί άνετα με τον Χέγκελ, τον
Μποντριγιάρ και τον Ζίζεκ, αλλά δι-
ακατέχεται εμφανώς απ’ το άγχος
του αναγνωστικού βάθους φιλοσο-
φικών κειμένων, γεγονός που συχνά
καθιστά το κείμενό του στεγνό απ’
το πάθος της βιωματικής σχέσης με
το αντικείμενο που έχει φέρ’ ειπείν ο
Ζίζεκ. Σε πολλές περιπτώσεις η Αμε-
ρική του Παπασωτηρίου μοιάζει με
διακείμενο κι όχι με «ζωντανό» τόπο.
Μολονότι η προσέγγισή του είναι
ξεκάθαρα διεπιστημονική, τα πιο
ενδιαφέροντα κομμάτια του βιβλί-
ου του είναι τα πιο αφηγηματικά και
«παθιασμένα», καθώς κι εκείνα που
παρουσιάζουν πολύ ενδιαφέρουσες
υποκειμενικές και «αντιεπιστημονι-
κές παρεκτροπές».
Σαν ένα καλό λυσάρι
Ωστόσο, το βιβλίο παραμένει ένα
σημαντικό βήμα κατανόησης των
αμερικανικών θεμάτων. Ο αναγνώ-
στης του εξοικειώνεται με τις αιτίες
που βρίσκονται πίσω απ’ τα γεγονότα
της τρέχουσας πολιτικής και κοινω-
νικής πραγματικότητας, παραλαμ-
βάνοντας ένα κράμα σκέψεων που
ανατέμνει και αποδομεί τις στερε-
οτυπικές απεικονίσεις των Μέσων.
Η Αμερική, ως πολιτικοοικονομικό
και πολιτισμικό μόρφωμα, είναι το
αποτέλεσμα ιστορικών διεργασιών
και συγκρούσεων. Τα σημερινά της
χαρακτηριστικά, ο φονταμενταλι-
σμός, ο πραγματισμός, η κυριαρχία
του εγώ πάνω στο εμείς, «η εγγε-
νής ασυνειδησία του Αμερικανού»,
η θεοποίηση του χρήματος και της
κατανάλωσης, καθώς και η ηγεμο-
νική διάθεση των ΗΠΑ συνιστούν
πεδία που, κατά τον Παπασωτηρίου,
είναι πάντα ανοιχτά στο δημόσιο δι-
άλογο και τη διεκδίκηση, αφού δι-
ανύουμε μια εποχή μεταβάσεων,
όπου «το καινούργιο δεν έχει ακό-
μη εμφανιστεί...». Μετά το «Homo
Americanus», η Αμερική είναι -σε
θεωρητικό τουλάχιστον επίπεδο-
λιγότερο απρόσιτη και, κυρίως, λίγο
πιο πραγματική.
manolis@andriotakis