ΑΠΟ-ΣΤΑΣΗ

Πολλές φορές μετεωρίζομαι ανάμεσα στην επαγγελματική ηθική και δεοντολογία και την προσωπική σχέση μ’ ένα κείμενο. Πως ένας «κριτικός βιβλίου» ή «βιβλιοπαρουσιαστής» παίρνει τις αποστάσεις του από ένα έργο όταν πρόκειται για τη δουλειά ενός γνωστού του και πολύ περισσότερο ενός φίλου του; Κάποτε, στην προσπάθεια να γίνω πιο ουσιαστικός και χρήσιμος, γίνομαι πιο αυστηρός με τους φίλους. Άλλοτε, πιο ελαστικός. Τις περισσότερες φορές θεωρώ έντιμο να δηλώσω την προσωπική μου σχέση με τον συγγραφέα. Μόνο που οι… εντιμότατοι φίλοι μου αυξήθηκαν πολύ εσχάτως! Οπότε το πρόβλημα επανέρχεται με τη μορφή των ορίων. Ταύτιση –μέσω της φιλίας, και ακραία υποκειμενικότητα ή πλήρης απόσταση; Επιλέγω τη μεσότητα. Η απόσταση, λοιπόν, χωρίς να απεμποληθεί ή καλύτερα με το να αναγνωρισθεί η συνειδητή ή υποσυνείδητη υπόσταση της φιλίας, αυτό είναι το θέμα. Σκέφτομαι, φερ’ επείν, το γιατρό. Αλίμονο αν ταυτισθεί με τον ασθενή. Ο γιατρός ως επαγγελματίας, αντιμετωπίζει τον ασθενή ως αντικείμενο, ως πράγμα, ως μηχανισμό που έχει τις δυσλειτουργίες και τα ελαττώματά του και χρειάζεται επιδιόρθωση. Το παράδειγμα του γιατρού χρησιμοποιεί ο Γκομπρόβιτς για να δείξει τη σχέση υποκειμένου και αντικειμένου. Στο ίδιο παράδειγμα βασίζεται και το μυθιστόρημα του Ντίνου Οικονόμου «Το μνημόσυνο της χελώνας» (εκδόσεις Καστανιώτη). Σε όλες τις περιπτώσεις οι γιατροί αλλοτριώνονται από τις σχέσεις τους με τους ασθενείς-αντικείμενα, τους ασθενείς-μηχανισμούς. Χάνεται ο ασθενής και η απώλεια βιώνεται σαν την κλοπή ενός αυτοκινήτου. Πως, όμως, διατηρείται υπ’ αυτές τις συνθήκες η ψυχική ισορροπία; Πως αντισταθμίζεται η αλλοτρίωση; Με την πολιτική ένταξη και τον πολιτισμό υποδηλώνει ο Οικονόμου. Οι μεν από τους γιατρούς-ηρωές του κάνουν πολιτική αντίσταση, ζητώντας τη λευτεριά του Παναγούλη, βλέπουν «Άγριες φράουλες» και τραγουδούν Θεοδωράκη, βάζουν το κεφάλι τους στον τορβά του φασιστικού καθεστώτος των συνταγματαρχών, αντιστέκονται στο έξω και το μέσα τους, ερωτεύονται. Αντίθετα, ο δολοφόνος γιατρός είναι αυτός που έχει αποδεχθεί το φασισμό σε όλες του τις εκφάνσεις. Εδώ το Εγώ μεγεθύνεται απεριόριστα ώστε εξαλείφεται ό,τι ανθρώπινο υπάρχει γύρω του και τελικά μέσα του. Όταν αντιμετωπίζεις τον άνθρωπο σαν αντικείμενο, σαν πράγμα, σαν αρνί στο σφαγείο και αυτή η «διαστροφή» δεν αποκαθίσταται με μία αντίρροπη(αντινομική) κατάσταση στο σπίτι, στην ερωτική σχέση, στην παρέα, στην κοινωνία, τότε η απόσταση από το φόνο είναι μικρή. Ο φόνος επισυμβαίνει όταν η βία εξωτερικεύεται, ενώ όταν εσωτερικεύεται (γι’ αυτό απαιτείται η ενοχή) έχουμε την αυτοκτονία. Ένας γιατρός-συγγραφέας, λοιπόν, ο Ντίνος Οικονόμου, μας παρουσιάζει την ιδιότυπη σχέση των γιατρών με τον κόσμο και τον εαυτό τους μέσω ενός ευκολοδιάβαστου και καλά δομημένου «νουάρ» μυθιστορήματος.
Αλλά το ζήτημα της «απόστασης» διαπραγματεύεται (εν μέρει) και ο Βασίλης Βασιλικός στο έργο του «Γλαύκος Θρασάκης» (επανέκδοση από τα Ελληνικά Γράμματα). Εδώ έχουμε μία πληθώρα σχέσεων του εγώ-υποκειμένου και του εγώ-εαυτού-αντικειμένου (ως παρατηρούμενου, βιογραφούμενου άλλου). Επίσης, έχουμε τη σχέση του συγγραφικού υποκειμένου με τον άλλο, τον αναγνώστη, το αντικείμενο-υποκείμενο. Οι δραματικότερες στιγμές συμβαίνουν πάντα όταν το εγώ τίθεται απέναντι στον εαυτό-καθρέφτη του, όταν το υποκείμενο αντιμετωπίζει τον εαυτό του ως αντικείμενο. Να, πάλι η βία της «πραγμοποίησης». Η βία των άλλων, καθώς το βλέμμα των άλλων είναι που ορίζει το προσωπείο μας, τη μάσκα μας, το εγώ μας. Γι’ αυτό ο υποδιοικητής Μάρκος κυκλοφορεί με μάσκα (δήλωση στον Μονταλμπάν). Ο Βασιλικός δίνει την εικόνα της παιδικής ηλικίας που είναι μόνο εξωτερική, γιατί την έχουν μόνο οι άλλοι και ποτέ το παιδί. Από τότε αρχίζει να ράβεται το «φόρεμα» της εικόνας-προσωπείο. Αλλά και στη συγγραφή υπάρχει αυτή η σύγκρουση ανάμεσα σ’ αυτό σου φορούν και την απόστασή σου απ’ αυτό. Γράφει ο Βασιλικός: «Ένα από τα προβλήματα του Θρασάκη, ήταν ότι διάβαζε τα τυπωμένα έργα του συχνότερα από τα χειρόγραφά του. Γιατί, στο τελικό τυπωμένο κείμενο, έβρισκε την αναγκαία απόσταση που ήθελε να ‘χει απ’ τον εαυτό του. Και μαζί το αδύνατο της αλλαγής… Όνειρό του, λοιπόν, η μπρεχτική αποστασιοποίηση».
Σκέφτομαι τη μπρεχτική αποστασιοποίηση του Βασιλικού-Θρασάκη και φαντάζομαι τα ζωντανά κύτταρα του ίδιου οργανισμού καθώς αποστασιοποιούνται από τα νεκρά, που γίνονται θύμηση. Η μνήμη των κυττάρων αλλά και η επαναστατική στιγμή που οι ζωντανοί θάβουν τους νεκρούς τους (τη θύμησή τους) μέσα στο ίδιο τους σώμα. Αυτή η ταφή αποκαλείται και συμφιλίωση. Αλλά το θέμα μας είναι η απόσταση, εκείνη η μαυρόασπρη απόσταση όπου διακρίνεις «κάτι σημάδια γκριζωπά, όλα σε απόχρωση ματ, σέπια παλιά, πολύ παλιά, παλιά όσο και το Τορίνο του Γκράμσι, όσο κι η Θεσσαλονίκη πριν την πυρκαγιά, όσο και το Δουβλίνο του Τζόυς».Είπε ο Βασιλικός Θεσσαλονίκη και θυμήθηκα τον άλλο φίλο, τον Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη και «Το παραμύθι του ύπνου»(εκδόσεις Μεταίχμιο). Ο πατέρας λέει τις παραλλαγμένες ιστορίες του στη μικρή του κόρη πριν κοιμηθεί. «Τόσο παραλλαγμένες, που από τη μια να εξασφαλίζεται η αναγκαία απόσταση κι από την άλλη να επιτυγχάνεται η επιθυμητή ταύτιση». Να, πάλι η απόσταση. Αλλά και η ταύτιση. Η μεσότητα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο σ’ έναν άλλο που είναι εμείς, στο παιδί μας. Μόνο που το παιδί ανακαλεί τη δική μας παιδική ηλικία. Μόνο μέσα από το παιδί μας μπορούμε να δούμε το παιδί που είμαστε. Ο αριστερός πατέρας, ο διωγμένος, πνιγμένος στο ούζο, φευγάτος, χωρίς καμία «παραλλαγμένη ιστορία» για να συστήσεις το δικό σου προσωπείο ή πρόσωπο. Και η παράλληλη ιστορία. Οι κλιματικές αλλαγές, η καριέρα, οι συμβιβασμοί, τα λεφτά, η επιτυχία, η βολή, το κρύψιμο της κεφαλής στην άμμο συνεχώς και αδιαλείπτως. Τελικά, η απόσταση από την ίδια τη ζωή ή μήπως η ταύτιση; Το θέμα παραμένει ανοιχτό. Ίσως την απάντηση να τη δίνει εκείνος ο «άνεμος της ιστορίας» που άλλοτε δικαιώνει αυτή και άλλοτε την αντίθετη στάση.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Το κινούν αίτιο και οι... τεχνοκράτες

Naomi Klein Τεχνητή νοημοσύνη, η μεγαλύτερη ληστεία στην ιστορία

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μάριος Χάκκας: Δε θέλω χρόνο, ζωή θέλω…