Αντι-άγιοι
Τα 13 βιβλία της σειράς «Βίοι αγίων-υπόγειες διαδρομές» των εκδόσεων Ηλέκτρα (ήδη εκδόθηκαν άλλες δύο βιογραφίες) και η παρουσίασής τους την προηγούμενη Τρίτη μας δίνει την ευκαιρία να εξετάσουμε τους λόγους της λογοτεχνικής «αγιοποίησης» κάποιων προσωπικοτήτων πραγματικών ή φανταστικών. Ήδη ο Μίλτον είχε αποκαταστήσει το Διάβολο ως «επαναστάτη» για να εκφράσει στο φαντασιακό των πολιτών ότι η ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης δεν ήταν δαιμονικό γεγονός. Από εδώ προέκυψε και το νεωτερικό «δαιμονιακό ύψιστο», αλλά και οι αποκαλούμενοι «καταραμένοι» της λογοτεχνίας και της ζωής. Με άλλα λόγια στο φαντασιακό των ανθρώπων μέσω της αλλαγής της εικόνας του διαβόλου διαμορφώνεται ένας πιο δημοκρατικός ουρανός που μπορεί να έχει την αντιστοιχία του στη Γη. Έτσι, λοιπόν, έχουμε μια πίστη σ’ ένα εκείθεν απολυταρχικό και στη συνέχεια μία πίστη σ’ έναν μελλοντικό κόσμο, που δεν έρχεται ποτέ, αλλά που εκδημοκρατίζει, καθώς αναγνωρίζει τους «κάτω», τους καταραμένους. Συνεπώς, η ζωή εξακολουθεί να «διαβάζεται» με τα γυαλιά των λογής πίστεων-επινοήσεων, από τους αιματηρούς μανιχαϊσμούς των βιρτουόζων του πνεύματος, των «ιδεοπρακτών», των «μηχανικών ψυχών» και των ουροβόρων του πνεύματος, αλλά και των «αντι-αγίων». Οι τελευταίοι, οι αντάρτες άγιοι είναι αυτοί που αρνούνται την εξουσία-αυθεντία της αγιοσύνης τους, αυτοί που παραμένουν αιρετικοί, αντινομικοί, ετερόδοξοι, δηλώνοντας έτσι την πολυσημία της ζωής. Σ’ αυτούς τους «άγιους» αναφέρεται η σειρά «βίοι αγίων». Και έχει ενδιαφέρον η μελέτη τους καθώς διάγουμε μία εποχή όπου επιχειρείται μία αντίστροφη κίνηση, η λεγόμενη «απεκκοσμίκευση» (βλέπε Σαρκοζί). Δεν θα μιλήσουμε εδώ για το φονταμενταλισμό (ΗΠΑ), όπου οι άγιοι μιας θρησκείας αντιπαρατίθενται με τους άγιους μιας άλλης(ισλάμ), αλλά για τους άγιους των «πάνω», της καθεστηκυίας τάξης και τους άγιους των «κάτω», των απόκληρων. Ήδη στις ΗΠΑ στις στρατιές των Αμερικανών στο Βιετνάμ θα αναπτυχθούν «οι στρατιές της νύχτας», οι άγιοι του Μέηλερ.
Αλλά για να δούμε τη δική μας περίπτωση σκεφτήκαμε να εξετάσουμε τους «αγίους των αγίων», όπως καταγράφονται στις 13 βιογραφίες. Σε τι θεό, δηλαδή, σε ποιους αγίους πίστευαν οι δικοί μας «άγιοι»; Είναι οι αποκλεισμένοι; Οι καταραμένοι; Τα ερωτικά υποκείμενα της δαπάνης; Τα ιστορικά υποκείμενα της επανάστασης; Οι αυθύπαρκτοι άγιοι του λογοτεχνικού φαντασιακού; Ποιοι; Στους «βίους αγίων» κυκλοφορούν όλα τα είδη.
Στη βιογραφία της Φλέρυς Νταντωνάκη (Γιάννης Μπαχ Σπυρόπουλος) γίνεται λόγος για τις «κυρίες που μοιράζουν γλυκά και βίους αγίων τις Κυριακές στα νοσοκομεία». Μόνο που αυτοί οι άγιοι είναι άχρηστοι. Εν προκειμένω χρήσιμοι είναι μόνο οι άγιοι που μας παρέχουν τα όπλα να αμαρτήσουμε. Δεν είναι τυχαίο ότι τη δεκαετία του 60 η αμερικανική αριστερά επανέφερε την έννοια της αμαρτίας, σε μία ad hominem αντιπαράθεση με τη χριστιανική δεξιά. Γι’ αυτό έπρεπε να επινοήσει τις δικές της στρατιές των αγίων.
Αυτό επιβεβαιώνει και ο Τεό Ρόμβος όταν αναφέρει ότι ο Πλωτίνος Ροδακανάκης στο Μεξικό «Για να βρει ένα ηθικό στήριγμα, ενώθηκε με τις ευαγγελικές κοινότητες της περιοχής, ώστε να μπορέσει να πολεμήσει τους ιερείς της καθολικής εκκλησίας, που είχαν συμμαχήσει με την αριστοκρατία και, αντί για ποιμένες, είχαν γίνει δήμιοι του λαού». Ο Πλωτίνος αποκαλούσε το όραμά του «Χριστιανικό Οικουμενισμό». Στον κοινωνισμό του Ροδοκανάκη που είναι «η πανθεϊστική φιλοσοφία του 19ου αιώνα» όπου από την απόλυτη-απολυταρχική πίστη στον ένα Θεό, επιστρέφουμε στους πολλούς θεούς και σ’ έναν εκδημοκρατισμό του ουρανού. Αυτό αποδυναμώνει την εξουσία της μονοθεϊστικής θρησκείας (μονοθεϊστική αγορά κατ’ άλλους) και παρέχεται χώρος στον μυστικισμό Μεξικανών («Μέρα των νεκρών»). Στη ΜΕΛΙΣΣΑΝΘΗ (Ηλίας Καφάογλου) οι άγιοι είναι οι «αμαρτωλοί»: «Κάθε φορά που αμάρταινα μισάνοιγε μια πόρτα/ με βλέπαν οι άνθρωποι άσχημη κ’ οι άγγελοι, μόνο, ωραία» (Φλεγόμενη βάτος, «εξιλέωση»). Εδώ έχουμε την αποσκλήρυνση της ενοχής και ως μόνη αμαρτία λογίζεται η αμαρτία της αλαζονείας (όπως στο Ν. Χώθορν: Ήθαν Μπραντ, όπου έχουμε την απόσπαση της λογικής από την καρδιά). Οι άγιοι του Γ.Ιωάννου (Ελενα Χουζούρη) είναι «Οι μοναχικοί, οι απομονωμένοι, οι απροσάρμοστοι, αυτοί που ζουν μονάχοι τους γιατί το θέλουν[…], μα αυτοί το σκάζουν από όλους και βαδίζουν στους μεγάλους δρόμους τις Κυριακές και τις γιορτές […] Τις μεγάλες μέρες οι δρόμοι είναι ακόμα μεγαλύτεροι και η ανεμπόδιστη μοναξιά ουρλιάζει πάνω κάτω σαν ασθενοφόρο». Ο άγιος εδώ είναι ένας Flaneur.
Η περίπτωση του Μιχαλή Κατσαρού είναι ιδιαίτερη. Για τον Κατσαρό (Δημήτρης Τσιμιτάκης) οι «άγιοι» είναι οι διπλά εξοστρακισμένοι, είναι οι εξόριστοι τόσο από την εξουσία του κράτους τη δεξιάς όσο και από την «πνευματική» εξουσία της αριστεράς που επέβαλε «νόμους και κανόνες που δεν επέτρεπαν την κριτική στάση στον άνθρωπο…».
Η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου (Γιάννης Μπαχ Σπυρόπουλος) λέει: «Δεν θέλω καμία ευθύνη και εμπλοκή με καμία αγιότητα, με τη ζωντάνια νοιάζομαι… δεν θέλω καμία απόδραση, ΜΙΑ ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΗΜΟΥ, να τον κάνει να μου οφείλει συνεχώς ΛΕΞΕΙΣ που μου λείπουν θέλω…»
Αλλά τι πράγμα είναι αυτή η πίστη στις λέξεις; Τι είναι οι λέξεις; Οι λέξεις είναι φορείς ιδεών και με τη μεταφορική τους διάσταση, ως τελεστές γοητείας, γεννούν ιδέες. «Υπάρχει στη χρονικότητα των λέξεων ένα σχεδόν ποιητικό παιχνίδι θανάτου και αναγέννησης: οι διαδοχικές μεταφορές κάνουν μία ιδέα να γίνεται κάτι περισσότερο και κάτι διαφορετικό από τον εαυτό της», γίνεται, δηλαδή, «μία μορφή σκέψης» (Ζαν Μπωντριγιάρ: «Συνθήματα»).
Ο άνθρωπος σύμφωνα με τον Μπωντριγιάρ δεν άρχισε να κατασκευάζει τα πράγματα με προορισμό ένα κόσμο της ανταλλακτικής αξίας, αλλά για να τα «γοητεύσει», να τα εκτρέψει από την ταυτότητά τους (όπως στην ανταλλαγή δώρων του potlatch, όπου ο νικητής, ο δωρητής, χάνει οικονομικά και κερδίζει σε κύρος). Υπ’ αυτή την έννοια η γοητεία αναφέρεται στα πάντα και όχι μόνο στην ανταλλαγή ανάμεσα στα φύλλα. Η γοητεία είναι μία πρόκληση, μία μορφή που πάντα τείνει να διαταράξει την ταυτότητα και το νόημα της ζωής κάποιου. Το αρχικό έγκλημα του ανθρώπου είναι η εξάλειψη του βάσκανου εδάφους της γοητείας. «Θέλω τη σκέψη», γράφει ο Μπωντριγιάρ, «να είναι παράδοξη, γοητευτική», όχι ως χειραγωγητική κολακεία, αλλά ως εκτροπή ταυτότητας, ως εκτροπή του είναι.
Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης (Φίλιππος Φιλίππου) «Δεν πίστευε ούτε σε θεό ούτε σε δαίμονα» και «δεν του άρεσαν (από μικρός) καθόλου τα παραμύθια». Αλλά είχε κι αυτός τους δικούς του αγίους, τον Μαρξ, τον Μπακούνιν, τον Κροπότκιν αλλά και τον Τολστόι. Εδώ δεν χρειάζονται οι πίστεις και οι φανατικές αλήθειες, αφού το Εμείς θα μπορεί να συνυπάρχει με μία ήπια ατομικότητα, με ένα «νηφάλιο εγωϊσμό».
Όμως οι άγιοι του Θεοτόκη, του Ροδακανάκη και του Κατσαρού προς το παρόν έχουν υποχωρήσει. Οι Άγιοι του εδώθε, του εδώ κάτω, οι κοσμικοί άγιοι παραμέρισαν, όχι γιατί νίκησαν οι άγιοι του εκείθεν, αλλά γιατί νίκησαν οι «μάγοι» μιας σάπιας μαγείας. Μιλάω για τη νέα «επιστήμη» που αποκαλείται «νευρο-οικονομία» και έχει ως αντικείμενο τον εντοπισμό των κέντρων συγκίνησης του εγκεφάλου. Απώτερος στόχος είναι η χειραγώγηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας μέσω του IRM (εικονοποίηση δια των μαγνητικών αντηχήσεων). Η εγκεφαλική εικονοποίηση θεωρείται περισσότερο ισχυρή από τη λογική για τη λήψη μιας απόφασης και αυτό ενδιαφέρει πάρα πολύ το εμπορικό και το πολιτικό μάρκετινγκ. Η «απόλυτη» αυτή χειραγώγηση είναι ιδιαίτατα ανησυχητική, καθώς παραπέμπει σε ολοκληρωτισμούς. Πως μπορεί να συμβεί αυτό; Ο Ερνστ Κασσίρερ έλεγε ότι στη ναζιστική Γερμανία η «ανανέωση» των πολιτικών μύθων και των λέξεων συνέβη παράλληλα με τον επανεξοπλισμό της. Η μαγική λειτουργία των λέξεων επικάλυψε τη σημασιολογική. Πλάστηκαν «καινούργιες λέξεις», ενώ οι παλιές άλλαξαν νόημα με σκοπό «να προκαλέσουν ορισμένα αποτελέσματα διεγείροντας ορισμένα συναισθήματα». Οι νέες λέξεις φορτίστηκαν μόνο με «αισθήματα και βίαια πάθη» καθώς και μία συγκινησιακή ατμόσφαιρα που τις «περιβάλλει και τις διαποτίζει». Τότε είχαμε μία έκδηλη ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΛΕΞΕΩΝ (Ο Χίτλερ νίκησε γιατί αντί να δοξάζει την προλεταριοποίηση των εκπεσόντων μικρομεσαίων αστών, τους έταξε την επαναφορά στην προτεραία τους κατάσταση). Τώρα, έχουμε μία σύγκρουση ΕΙΚΟΝΩΝ, όπου συνυπάρχουν, εμπεριέχονται όλες οι προηγούμενες συγκρούσεις.
Η διέγερση των πολιτικών παθών από την πολιτική προπαγάνδα γίνεται με τις νέες λέξεις-εικόνες. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Απαιτούνται και νέες τελετουργίες. Σήμερα, οι νέες τελετουργίες γίνονται μπροστά από τα σύγχρονα τοτέμ που βρίσκονται σε κάθε σπίτι και είναι οι τηλεοράσεις. Εκεί ενεργοποιούνται οι «μαγικές εικονοποιήσεις» και διαμορφώνονται οι εντυπώσεις. Η σκέψη γίνεται αποσπασματική, καθιστάμενη κομμάτια-καρέ για να γίνει ύστερα το μοντάζ, αφού αφαιρεθούν οι «διαταρακτικές εντάσεις». Το ποσοτικό δεσπόζει και το ποιοτικό ξορκίζεται ως νοσταλγία και παρελθοντολογία. Όλα κινούνται στο όνομα της «Αποτελεσματικότητας». Ενώ η ηθική αφορά μόνο τους… ποιητές. Οι νέοι Ελεάτες (Α. Λεφέβρ) όπως και οι αρχαίοι ξορκίζουν το χρόνο. Θέτουν τέλος στην ιστορία, που όμως επιστρέφει από το παράθυρο.
Αλλά για να δούμε τη δική μας περίπτωση σκεφτήκαμε να εξετάσουμε τους «αγίους των αγίων», όπως καταγράφονται στις 13 βιογραφίες. Σε τι θεό, δηλαδή, σε ποιους αγίους πίστευαν οι δικοί μας «άγιοι»; Είναι οι αποκλεισμένοι; Οι καταραμένοι; Τα ερωτικά υποκείμενα της δαπάνης; Τα ιστορικά υποκείμενα της επανάστασης; Οι αυθύπαρκτοι άγιοι του λογοτεχνικού φαντασιακού; Ποιοι; Στους «βίους αγίων» κυκλοφορούν όλα τα είδη.
Στη βιογραφία της Φλέρυς Νταντωνάκη (Γιάννης Μπαχ Σπυρόπουλος) γίνεται λόγος για τις «κυρίες που μοιράζουν γλυκά και βίους αγίων τις Κυριακές στα νοσοκομεία». Μόνο που αυτοί οι άγιοι είναι άχρηστοι. Εν προκειμένω χρήσιμοι είναι μόνο οι άγιοι που μας παρέχουν τα όπλα να αμαρτήσουμε. Δεν είναι τυχαίο ότι τη δεκαετία του 60 η αμερικανική αριστερά επανέφερε την έννοια της αμαρτίας, σε μία ad hominem αντιπαράθεση με τη χριστιανική δεξιά. Γι’ αυτό έπρεπε να επινοήσει τις δικές της στρατιές των αγίων.
Αυτό επιβεβαιώνει και ο Τεό Ρόμβος όταν αναφέρει ότι ο Πλωτίνος Ροδακανάκης στο Μεξικό «Για να βρει ένα ηθικό στήριγμα, ενώθηκε με τις ευαγγελικές κοινότητες της περιοχής, ώστε να μπορέσει να πολεμήσει τους ιερείς της καθολικής εκκλησίας, που είχαν συμμαχήσει με την αριστοκρατία και, αντί για ποιμένες, είχαν γίνει δήμιοι του λαού». Ο Πλωτίνος αποκαλούσε το όραμά του «Χριστιανικό Οικουμενισμό». Στον κοινωνισμό του Ροδοκανάκη που είναι «η πανθεϊστική φιλοσοφία του 19ου αιώνα» όπου από την απόλυτη-απολυταρχική πίστη στον ένα Θεό, επιστρέφουμε στους πολλούς θεούς και σ’ έναν εκδημοκρατισμό του ουρανού. Αυτό αποδυναμώνει την εξουσία της μονοθεϊστικής θρησκείας (μονοθεϊστική αγορά κατ’ άλλους) και παρέχεται χώρος στον μυστικισμό Μεξικανών («Μέρα των νεκρών»). Στη ΜΕΛΙΣΣΑΝΘΗ (Ηλίας Καφάογλου) οι άγιοι είναι οι «αμαρτωλοί»: «Κάθε φορά που αμάρταινα μισάνοιγε μια πόρτα/ με βλέπαν οι άνθρωποι άσχημη κ’ οι άγγελοι, μόνο, ωραία» (Φλεγόμενη βάτος, «εξιλέωση»). Εδώ έχουμε την αποσκλήρυνση της ενοχής και ως μόνη αμαρτία λογίζεται η αμαρτία της αλαζονείας (όπως στο Ν. Χώθορν: Ήθαν Μπραντ, όπου έχουμε την απόσπαση της λογικής από την καρδιά). Οι άγιοι του Γ.Ιωάννου (Ελενα Χουζούρη) είναι «Οι μοναχικοί, οι απομονωμένοι, οι απροσάρμοστοι, αυτοί που ζουν μονάχοι τους γιατί το θέλουν[…], μα αυτοί το σκάζουν από όλους και βαδίζουν στους μεγάλους δρόμους τις Κυριακές και τις γιορτές […] Τις μεγάλες μέρες οι δρόμοι είναι ακόμα μεγαλύτεροι και η ανεμπόδιστη μοναξιά ουρλιάζει πάνω κάτω σαν ασθενοφόρο». Ο άγιος εδώ είναι ένας Flaneur.
Η περίπτωση του Μιχαλή Κατσαρού είναι ιδιαίτερη. Για τον Κατσαρό (Δημήτρης Τσιμιτάκης) οι «άγιοι» είναι οι διπλά εξοστρακισμένοι, είναι οι εξόριστοι τόσο από την εξουσία του κράτους τη δεξιάς όσο και από την «πνευματική» εξουσία της αριστεράς που επέβαλε «νόμους και κανόνες που δεν επέτρεπαν την κριτική στάση στον άνθρωπο…».
Η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου (Γιάννης Μπαχ Σπυρόπουλος) λέει: «Δεν θέλω καμία ευθύνη και εμπλοκή με καμία αγιότητα, με τη ζωντάνια νοιάζομαι… δεν θέλω καμία απόδραση, ΜΙΑ ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΗΜΟΥ, να τον κάνει να μου οφείλει συνεχώς ΛΕΞΕΙΣ που μου λείπουν θέλω…»
Αλλά τι πράγμα είναι αυτή η πίστη στις λέξεις; Τι είναι οι λέξεις; Οι λέξεις είναι φορείς ιδεών και με τη μεταφορική τους διάσταση, ως τελεστές γοητείας, γεννούν ιδέες. «Υπάρχει στη χρονικότητα των λέξεων ένα σχεδόν ποιητικό παιχνίδι θανάτου και αναγέννησης: οι διαδοχικές μεταφορές κάνουν μία ιδέα να γίνεται κάτι περισσότερο και κάτι διαφορετικό από τον εαυτό της», γίνεται, δηλαδή, «μία μορφή σκέψης» (Ζαν Μπωντριγιάρ: «Συνθήματα»).
Ο άνθρωπος σύμφωνα με τον Μπωντριγιάρ δεν άρχισε να κατασκευάζει τα πράγματα με προορισμό ένα κόσμο της ανταλλακτικής αξίας, αλλά για να τα «γοητεύσει», να τα εκτρέψει από την ταυτότητά τους (όπως στην ανταλλαγή δώρων του potlatch, όπου ο νικητής, ο δωρητής, χάνει οικονομικά και κερδίζει σε κύρος). Υπ’ αυτή την έννοια η γοητεία αναφέρεται στα πάντα και όχι μόνο στην ανταλλαγή ανάμεσα στα φύλλα. Η γοητεία είναι μία πρόκληση, μία μορφή που πάντα τείνει να διαταράξει την ταυτότητα και το νόημα της ζωής κάποιου. Το αρχικό έγκλημα του ανθρώπου είναι η εξάλειψη του βάσκανου εδάφους της γοητείας. «Θέλω τη σκέψη», γράφει ο Μπωντριγιάρ, «να είναι παράδοξη, γοητευτική», όχι ως χειραγωγητική κολακεία, αλλά ως εκτροπή ταυτότητας, ως εκτροπή του είναι.
Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης (Φίλιππος Φιλίππου) «Δεν πίστευε ούτε σε θεό ούτε σε δαίμονα» και «δεν του άρεσαν (από μικρός) καθόλου τα παραμύθια». Αλλά είχε κι αυτός τους δικούς του αγίους, τον Μαρξ, τον Μπακούνιν, τον Κροπότκιν αλλά και τον Τολστόι. Εδώ δεν χρειάζονται οι πίστεις και οι φανατικές αλήθειες, αφού το Εμείς θα μπορεί να συνυπάρχει με μία ήπια ατομικότητα, με ένα «νηφάλιο εγωϊσμό».
Όμως οι άγιοι του Θεοτόκη, του Ροδακανάκη και του Κατσαρού προς το παρόν έχουν υποχωρήσει. Οι Άγιοι του εδώθε, του εδώ κάτω, οι κοσμικοί άγιοι παραμέρισαν, όχι γιατί νίκησαν οι άγιοι του εκείθεν, αλλά γιατί νίκησαν οι «μάγοι» μιας σάπιας μαγείας. Μιλάω για τη νέα «επιστήμη» που αποκαλείται «νευρο-οικονομία» και έχει ως αντικείμενο τον εντοπισμό των κέντρων συγκίνησης του εγκεφάλου. Απώτερος στόχος είναι η χειραγώγηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας μέσω του IRM (εικονοποίηση δια των μαγνητικών αντηχήσεων). Η εγκεφαλική εικονοποίηση θεωρείται περισσότερο ισχυρή από τη λογική για τη λήψη μιας απόφασης και αυτό ενδιαφέρει πάρα πολύ το εμπορικό και το πολιτικό μάρκετινγκ. Η «απόλυτη» αυτή χειραγώγηση είναι ιδιαίτατα ανησυχητική, καθώς παραπέμπει σε ολοκληρωτισμούς. Πως μπορεί να συμβεί αυτό; Ο Ερνστ Κασσίρερ έλεγε ότι στη ναζιστική Γερμανία η «ανανέωση» των πολιτικών μύθων και των λέξεων συνέβη παράλληλα με τον επανεξοπλισμό της. Η μαγική λειτουργία των λέξεων επικάλυψε τη σημασιολογική. Πλάστηκαν «καινούργιες λέξεις», ενώ οι παλιές άλλαξαν νόημα με σκοπό «να προκαλέσουν ορισμένα αποτελέσματα διεγείροντας ορισμένα συναισθήματα». Οι νέες λέξεις φορτίστηκαν μόνο με «αισθήματα και βίαια πάθη» καθώς και μία συγκινησιακή ατμόσφαιρα που τις «περιβάλλει και τις διαποτίζει». Τότε είχαμε μία έκδηλη ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΛΕΞΕΩΝ (Ο Χίτλερ νίκησε γιατί αντί να δοξάζει την προλεταριοποίηση των εκπεσόντων μικρομεσαίων αστών, τους έταξε την επαναφορά στην προτεραία τους κατάσταση). Τώρα, έχουμε μία σύγκρουση ΕΙΚΟΝΩΝ, όπου συνυπάρχουν, εμπεριέχονται όλες οι προηγούμενες συγκρούσεις.
Η διέγερση των πολιτικών παθών από την πολιτική προπαγάνδα γίνεται με τις νέες λέξεις-εικόνες. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Απαιτούνται και νέες τελετουργίες. Σήμερα, οι νέες τελετουργίες γίνονται μπροστά από τα σύγχρονα τοτέμ που βρίσκονται σε κάθε σπίτι και είναι οι τηλεοράσεις. Εκεί ενεργοποιούνται οι «μαγικές εικονοποιήσεις» και διαμορφώνονται οι εντυπώσεις. Η σκέψη γίνεται αποσπασματική, καθιστάμενη κομμάτια-καρέ για να γίνει ύστερα το μοντάζ, αφού αφαιρεθούν οι «διαταρακτικές εντάσεις». Το ποσοτικό δεσπόζει και το ποιοτικό ξορκίζεται ως νοσταλγία και παρελθοντολογία. Όλα κινούνται στο όνομα της «Αποτελεσματικότητας». Ενώ η ηθική αφορά μόνο τους… ποιητές. Οι νέοι Ελεάτες (Α. Λεφέβρ) όπως και οι αρχαίοι ξορκίζουν το χρόνο. Θέτουν τέλος στην ιστορία, που όμως επιστρέφει από το παράθυρο.
Σχόλια