Ο θεός του Αϊνστάιν

 Οι θρησκευτικές απόψεις του Albert Einstein έχουν μελετηθεί ευρέως και συχνά παρεξηγήθηκαν. Ο Αϊνστάιν δήλωσε ότι πίστευε στον Θεό του Μπαρούχ Σπινόζα. Δεν πίστευε σε έναν προσωπικό Θεό που ασχολείται με τη μοίρα και τις πράξεις των ανθρώπων, μια άποψη την οποία περιέγραψε ως αφελή. Ο ίδιος πάντως διευκρίνισε ότι, «δεν είμαι άθεος», προτιμώντας να αποκαλεί τον εαυτό του αγνωστικιστή. Ο Αϊνστάιν δήλωσε επίσης ότι δεν πίστευε στη ζωή μετά το θάνατο, προσθέτοντας ότι «μια ζωή είναι αρκετή για μένα». Θεωρούσε επίσης ότι το πρόβλημα του Θεού ήταν το "πιο δύσκολο στον κόσμο" -ένα ζήτημα που δεν μπορούσε να απαντηθεί "απλά με ναι ή όχι". Παραδέχτηκε ότι "το πρόβλημα είναι υπερβολικό για τα περιορισμένα μυαλά μας.

Στις αυτοβιογραφικές του σημειώσεις, ο Αϊνστάιν έγραψε ότι σταδιακά έχασε την πίστη του στην παιδική ηλικία:

«Μέσα από την ανάγνωση λαϊκών επιστημονικών βιβλίων έφτασα σύντομα την πεποίθηση ότι πολλές από τις ιστορίες της Βίβλου δεν θα μπορούσαν να είναι αληθινές... για μένα η εβραϊκή θρησκεία όπως όλες οι άλλες θρησκείες είναι μια ενσάρκωση των παιδικών δεισιδαιμονιών ... Αν υπάρχει κάτι μέσα μου που μπορεί να ονομαστεί θρησκευτικότητα τότε είναι ο απεριόριστος θαυμασμός για τη δομή του κόσμου όσο η επιστήμη μας μπορεί να το αποκαλύψει...

Δεν είμαι αθεϊστής. Δεν ξέρω αν μπορώ να ορίσω τον εαυτό μου ως πανθεϊστή. Το σχετικό πρόβλημα είναι υπερβολικά μεγάλο για τα περιορισμένα μυαλά μας. Δεν μπορώ να απαντήσω με παραβολή; Το ανθρώπινο μυαλό, ανεξάρτητα από το πόσο καλά εκπαιδευμένο, δεν μπορεί να καταλάβει το σύμπαν. Βρισκόμαστε στη θέση ενός μικρού παιδιού, εισερχόμενοι σε μια τεράστια βιβλιοθήκη των οποίων οι τοίχοι καλύπτονται στην οροφή με βιβλία σε πολλές διαφορετικές γλώσσες. Το παιδί ξέρει ότι κάποιος πρέπει να έχει γράψει αυτά τα βιβλία. Δεν γνωρίζει ποιος ή πώς. Δεν καταλαβαίνει τις γλώσσες στις οποίες είναι γραμμένες. Το παιδί σημειώνει ένα οριστικό σχέδιο στη διάταξη των βιβλίων, μια μυστηριώδη τάξη, την οποία δεν κατανοεί. Αυτό, νομίζω, είναι η στάση του ανθρώπινου νου, ακόμη και του μεγαλύτερου και πιο καλλιεργημένου, προς τον Θεό. Βλέπουμε ένα σύμπαν υπέροχα διατεταγμένο, υπακούοντας σε ορισμένους νόμους, αλλά καταλαβαίνουμε τους νόμους μόνο αχνά. Τα περιορισμένα μυαλά μας δεν μπορούν να αντιληφθούν τη μυστηριώδη δύναμη που σαρώνει τους αστερισμούς. Είμαι γοητευμένος από τον Πανθεϊσμό του Σπινόζα. Θαυμάζω ακόμα περισσότερο τις συνεισφορές του στη σύγχρονη σκέψη. Ο Σπινόζα είναι ο μεγαλύτερος των σύγχρονων φιλοσόφων, επειδή είναι ο πρώτος φιλόσοφος που ασχολείται με την ψυχή και το σώμα ως ένα, όχι ως δύο χωριστά πράγματα.»

Έγραψε επίσης στο βιβλίο του «Πως βλέπω τον κόσμο»(1935): «δεν μπορώ να συλλάβω έναν Θεό που ανταμείβει και τιμωρεί τα πλάσματά του, ή έχει μια βούληση του τύπου που συνειδητοποιούμε μέσα μας.» Ένα άτομο που θα πρέπει να επιβιώσει από το φυσικό του θάνατο είναι επίσης πέρα από την κατανόησή μου.

Όπως ο Σπινόζα, ο Αϊνστάιν ήταν ένας αυστηρός ντετερμινιστής που πίστευε ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίστηκε πλήρως από αιτιώδεις νόμους: «Είτε είμαστε άνθρωποι, είτε φυτά, είτε αστρική σκόνη, όλοι μαζί χορεύουμε στη μελωδία ενός αόρατου ερμηνευτή». Για το λόγο αυτό, αρνήθηκε την πιθανή πτυχή της κβαντικής θεωρίας, λέγοντας στον Niels Bohr: «Ο Θεός δεν παίζει ζάρια με το σύμπαν».

«Δεν είμαι απλώς ειρηνιστής», είπε σε έναν δημοσιογράφο στο ταξίδι του στην Αμερική. «Είμαι στρατευμένος ειρηνιστής». «Η μάχη μας πρέπει να είναι ενάντια στον ίδιο τον πόλεμο. Οι μάζες του λαού μπορούν να εναντιωθούν πιο αποτελεσματικά στον θεσμό του πολέμου, ιδρύοντας μια οργάνωση με σκοπό την ολοκληρωτική άρνηση στη στρατιωτική θητεία».

Τέλος, καταλήγει σχετικά με την ζωή: «Τι ασυνήθιστη κατάσταση είναι αυτή η δική μας, των θνητών! Καθένας από εμάς βρίσκεται εδώ για μια σύντομη διαμονή. Δε γνωρίζει για ποιό σκοπό, αν και μερικές φορές το διαισθάνεται. Αλλά από τη σκοπιά της καθημερινής ζωής, χωρίς να πηγαίνουμε βαθύτερα, υπάρχουμε για τους συνανθρώπους μας -πρώτιστα γι αυτούς που από τα χαμόγελά τους και την καλή τους κατάσταση εξαρτάται η ευτυχία μας και έπειτα για όλους αυτούς τους άγνωστους σε μας προσωπικά, με τις τύχες των οποίων όμως είμαστε δεμένοι μέσω δεσμών συμπάθειας. Θεωρώ τις ταξικές διαφορές αντίθετες προς τη δικαιοσύνη και σε τελευταία ανάλυση υποκείμενες στην εξουσία»

(Αποσπάσματα από το βιβλίο «Πως βλέπω τον κόσμο», Άλμπερτ Αϊνστάιν, εκδ.Νέα Σύνορα – Α.Α.ΛΙΒΑΝΗ [Αθήνα, 1995])