Μάτεσις Παύλος

Συνάντηση στο Βοξ. Κάθεται στο ίδιο τραπέζι κοντά στο τζάμι. Με συγχωρεί μεγαλοθύμως για την καθυστέρηση. Δηλώνει εξόριστος. Χωρίς περιουσία, χωρίς προστάτες, χωρίς άγκυρα. Αναφέρεται στους προσωκρατικούς, στον Όμηρο, τον Παρμενίδη, τον Αναξίμανδρο, ό,τι «αυτός που είναι στην πάνω πλευρά της Γης και αυτός που είναι στην κάτω, είναι και οι δύο πάνω». Μου λέει για την καταστροφή της ελληνικής φόρμας, για τη «Μητέρα του σκύλου» που διασκευάστηκε και παίζεται σε θέατρο της Πράγας, για την ελληνική σιωπή απέναντι στο έργο του. Μία ισχυρή σιωπή που, όμως, κάποτε σπάει από νέα παιδιά, όπως οι ερασιτέχνες του Ταύρου.
Διαπιστώνει ότι δεν του υποβάλλουν πολιτικές ερωτήσεις και με τρόπο άμεσο τοποθετείται αυτοβούλως. «Έχει δημιουργηθεί ρήγμα» λέει «μεταξύ του πολίτη (η λέξη «λαός» είναι ταλαιπωρημένη πολιτικώς και την παραλείπω) και των τριών Αρχών που κυβερνούν τον πολίτη. Ρήγμα με τη θρησκεία-εκκλησία (ένας μητροπολίτης βρίσκεται στον Κορυδαλλό για κλοπές). Ρήγμα με τη Δικαιοσύνη (λειτουργοί της είναι επίσης στον Κορυδαλλό αλλά και φυγόδικοι). Και ρήγμα με τους πολιτικούς που ψηφίζουν υπέρ εαυτών για «παραγραφή μετά διετίαν». Οι πολιτικοί, επίσης, είναι ασήμαντοι ως προσωπικότητες». Μου δίνει την εντύπωση ότι σε λίγο θα βγει έξω, στην πλατεία, για να ηγηθεί των «παιδιών», να τους δώσει τον επεξεργασμένο πολιτικό σκοπό που δεν έχουν. Μιλάει για τους αντάρτες και τις γυναίκες της Ηπείρου και το βλέμμα του λάμπει, αναγνωρίζοντας το μεγαλείο του θάρρους και του σθένους, που έχει πλέον χαθεί. Είναι κατ’ εξοχήν «πολιτικό ον» παρά τη φαινομενική του μοναχικότητα. Γι’ αυτό οι ερωτήσεις για τη γραφή μοιάζουν ακρωτηριασμένες χωρίς τις πολιτικές προεκτάσεις τους. Αλλά πρώτα πρέπει να μάθουμε ποιος είναι ο Παύλος Μάτεσις και υποχρεωτικά ξεκινώ από τη «ληξιαρχική πράξη» της συγγραφικής και κυρίως της θεατρικής του γέννησης.

Παπασωτηρίου: Ποιο ήταν το ελληνικό θέατρο ως γραφή την εποχή της «Τελετής» (σ.σ. το πρώτο έργο του Παύλου Μάτεση στα μέσα της δεκαετίας του 1960) και ποιο είναι σήμερα;

ΜΑΤΕΣΙΣ: Ήταν ένα θέατρο «αθώο» (ουδεμία ειρωνική πρόθεση). Αγαπητό στο τότε κοινό. Μέριμνά του είχε να τέρπει τον θεατή ανωδύνως, με τη σύμπραξη άξιων και δημοφιλών κωμικών. Στον μη κωμικό χώρο, ασχολήθηκε με κοινωνικά προβλήματα της τότε κοινωνίας. Είχε βέβαια προηγηθεί το θέατρο του 19ου αιώνα με ορισμένα σημαντικά έργα.

Π. Ποιοι ήταν οι συγγραφείς, που εμφανίσθηκαν τότε, προκαλώντας τη συγγραφική «έκρηξη» και ποιες ήταν οι επιρροές τους;

Μ. Από την είσοδο του Καμπανέλη μέχρι και αυτήν του Γιάννη Χρυσούλη, προκαλείται μία έκρηξη. Οι ενεχόμενοι συγγραφείς δεν αποτελούσαμε «Σχολή». Και, κυρίως, δεν μιμηθήκαμε ούτε επηρεαστήκαμε, αλλά, κυριολεκτικά διασταυρωθήκαμε με τα μεγάλα ρεύματα: μοντερνισμός, υπερρεαλισμός, το παράλογο. Εγκαταλείψαμε τα «κοινωνικά» προβλήματα ως θέμα του έργου, και στη θέση του ορθώσαμε τον ψυχικό χώρο του ανθρώπου. Ένα θέμα που παραμένει σύγχρονο, μοντέρνο, από τον καιρό του Ηράκλειτου.

Π. Η αρχαία ελληνική σκέψη ενυπάρχει και διαπερνά συνεχώς τα έργα σας. Δεν είναι έτσι;

Μ. Δεν είμαι ελληνολάτρης. Παράλληλα, όμως, κατά έναν ανεξήγητα μαγικό τρόπο, μέσα στα κείμενά μας εκρήγνυνται ερωτήσεις, θέσεις, διαπιστώσεις, που ενυπάρχουν στους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Η κοσμογολογία του Αναξίμανδρου φερ’ ειπείν.

Π. Ο ίδιος ο χώρος φαίνεται ότι μας υποβάλλει τα ίδια ερωτήματα. Αλλά ποιοι άλλοι φιλόσοφοι ήταν σημαντικοί για σας και ποια σημεία της σκέψης τους σας εντυπωσίασαν;

Μ. Ο Παρμενίδης που έλεγε πως «το σύμπαν δεν είναι πλήρες, υπάρχει κενό διαστήματος», εισάγοντας την έννοια του απείρου ως χώρου και ως χρόνου, ο Πίνδαρος («Εν ανδρών, εν θεών γένος, εκ μιας δε πνέομεν ματρός…»- θεοί και άνθρωποι είναι μιας μητέρας παιδιά-Νεμεόνικος VI), ο Όμηρος για το εφήμερο του ανθρώπινου βίου («όπως τα φύλλα των δέντρων, έτσι είναι και τα γένη των ανθρώπων») και κυρίως ο Ηράκλειτος για τη σκέψη του περί ενότητας όλων των όντων, και την αιώνια μεταβολή τους, για τα γνωμικά του (όπως ότι «αρμονίη αφανής φανερής κρείττων», ή πως «φύσις κρύπτεσθαι φιλεί», ή ακόμη ότι ο Άναξ του Μαντείου των Δελφών «ούτε λέγει, ούτε κρύπτει, αλλά σημαίνει»), αλλά κυρίως η ρήση του που αποτελεί άξονα για κάθε καλλιτεχνικό δημιούργημα, ότι δηλαδή «τα πέρατα της ψυχής δεν θα τα βρεις, όσους δρόμους και αν περιτρέξεις», διότι «ούτω βαθύν λόγον έχουν». Αυτή η ρήση είναι η ουσιώδης αφετηρία για τη γραφή πεζογραφικού ή θεατρικού έργου.

Π. (Τον κοιτάζω. Καταλαβαίνει αμέσως την ερώτηση)…

Μ. Για μένα ισχύει ο Πρωταγόρας και το «πάντων χρημάτων (σ.σ. πραγμάτων) μέτρον άνθρωπος». Με τη φράση αυτή δηλώνεται ότι όλων των αξιών μέτρο είναι ο άνθρωπος. Ο θεός παραμερίζεται. Ο Πρωταγόρας με ενίσχυσε. Τότε εγώ δεν έγραφα, ούτε και το είχα σκεφτεί. Το γράψιμο το άρχισα στα τριάντα μου, σχεδόν χωρίς να το επιζητήσω, χωρίς ουδεμία χροιά φιλοδοξίας, και μάλιστα ακόπως. Το γράφειν μου είναι έκτοτε μία εύκολη και ευχάριστη ασχολία.

Π. Οι θεατρικοί «εκδρομείς» του ’60 αντλούσατε όλοι από τις ίδιες πηγές; Το θεατρικό κοινό πως αντέδρασε;

Μ. Όλο αυτό το ορυχείο έδωσε ώθηση στο θεατρικό έργο της εποχής εκείνης. Το περίπου μαγικό στοιχείο είναι ότι το θεατρικό κοινό αντέδρασε θετικότατα. Τα έργα μας έγιναν αμέσως και ταμιακές επιτυχίες. Θυμάμαι ότι οι κοπέλες μου χάριζαν τις ταμπέλες που αναρτούσαν στο ταμείο για να δηλώσουν την εξάντληση των εισιτηρίων!

Π. Από τους ξένους ομοτέχνους σας ποιες επιρροές είχατε;

Μ. Δεν πρόκειται για επιρροές αλλά για συνάντηση, για διασταύρωση των οδών μας. Διάβαζα από 7 χρόνων, αλλά όχι παραμύθια. Στα 15 μου διάβασα τον Ντοστογιέφσκι (τον ξαναδιάβασα και τον ξαναδιαβάζω). Με διέπλασε, νομίζω, και η κλασική μουσική που σπούδασα. Στα 22 μου διάβασα πρώτη φορά Φώκνερ, Ιονέσκο, Μπέκετ(στο πρωτότυπο) και Κάφκα στα αγγλικά. Με επανέφεραν στην κοσμολογία του Αναξίμανδρου για τη στρογγυλή γη. Μετά από τόσους «κλασικούς» Ευρωπαίους, διάβασα στους ανωτέρω πράγματα για τα οποία μίλησε ο Αναξίμανδρος. Είπα, ώστε γράφουν και «έτσι». Ήξερα τον Μότσαρτ, τον Παρθενώνα της Ευρώπης, τώρα διασταυρώθηκα με τον Κάφκα.

Π. Σήμερα, τα έργα σας εκείνης της εποχής δεν παίζονται. Είναι παρωχημένα;

Μ. Πιστεύω ότι τα περισσότερα από τα έργα μας αυτά, επειδή, όντως ήταν πρωτοποριακά, προηγήθηκαν και της εποχής τους και του κοινού. Γι’ αυτό θα έπρεπε τώρα να παρουσιαστούν πάλι. Μάλιστα, σχεδόν το σύνολο των έργων αυτών (από Καμπανέλη μέχρι Γ. Χρυσούλη) είναι, πιστεύω ακλόνητα, πολύ υψηλής θεατρικότητας και πνευματικότητος, από τα ισχυρότερα στην Ευρώπη. Αλλά ελάχιστα έχουν προβληθεί εκτός Ελλάδος. Ονομάστε εσείς τον υπεύθυνο και ένοχο.

Π. Οι «κρατικοί φορείς πολιτισμού» φαίνεται να σας αγνοούν. Γιατί;

Μ. Είναι δικαίωμά τους. Προσωπικές ενστάσεις και παράπονα εγώ θα τα θεωρούσα επαιτεία. Όμως, σχετικά με το Εθνικό Θέατρο, εμένα με «απέβαλε» ο προηγούμενος καλλιτεχνικός διευθυντής του. Επειδή, όταν παρουσίασε το έργο μου «Προς Ελευσίνα», εγώ αποκήρυξα δια του Τύπου την παράσταση, και μετά από τρεις ημέρες το έργο κατέβηκε. Αναγκάστηκα να προβώ στην ενέργεια αυτή επειδή οι προετοιμασίες (απεργίες και άλλα) ήσαν άκρως αρνητικές. Έκτοτε παραμένω απόβλητος από Εθνικό και Επίδαυρο.

Π. Πάντως, στην Πράγα ανέβηκε η θεατρική διασκευή της «Μητέρας του σκύλου»

Μ. Μόνοι τους το ανακάλυψαν. Μόνοι τους το μετέφρασαν (Κόχουτ) και μόνοι το ανέβασαν. Ήταν κάτι μαγικό. Όταν πήγα ως προσκεκλημένος δεν πίστευα ότι ένας μονόλογος επί τόση ώρα θα ήταν τόσο συγκλονιστικός.

Π. Κάποτε λέγατε ότι για να υπάρξει μεγάλο θέατρο χρειάζονται τα βάσανα, ο πόνος. Ισχύει αυτό;

Μ. Αρχαιόθεν. Πάλι ο Όμηρος μας κατηχεί. Προς το τέλος της Ιλιάδος, έχουμε τη συνάντηση του Πρίαμου με τον φονέα του γιου του Έκτορα, τον Αχιλλέα, ο οποίος γνωρίζει ότι πλησιάζει και η δική του ώρα να πεθάνει. Η αποδοχή της λύπης ως αναγκαίου συστατικού της ανθρώπινης ζωής και η αξιοπρεπής αντιμετώπισή του, αποτελεί την ηρωική βιοθεωρία του Έλληνα, με πρότυπο τον ομηρικό Αχιλλέα.

Μιλάμε ώρα πολύ ακόμη. Προς το τέλος μου δίνει τρυφερά το δώρο του, το τελευταίο του διήγημα, τον «Εναερίτη»(δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Λέξη). Αρχίζω να διαβάζω: «Να ποτίζεις τις γλάστρες, Βλαδίμηρε, τώρα που θα λείπω, μου είπε πεθαίνοντας η μητέρα μου». Έτσι, απλά, ειρηνικά ξορκίζεται ο θάνατος, σκέφτηκα. Και παραδόξως ανατρεπτικά. Η τρομοκρατία του Χάρου εξανεμίζεται. Πόση ηρεμία και πόση σοφία χρειάζεται το αντάρτικο απέναντι στο οριστικό τέλος; «Μην το διαβάζεις τώρα», με προτρέπει και με επαναφέρει. Τον χαιρετώ και βγαίνω. Η πόλη άλλαξε. Έγινε μαγική. Κι εκεί που αρχίζουν τα δέντρα της Στουρνάρη, νομίζω πως είδα τη Μυρτάλη να μου χαμογελά. Είναι ακριβώς στο ίδιο σημείο που μια μεγάλη γυναίκα ρώτησε μια μέρα τον Μάτεσι «εσείς γράψατε τη Μητέρα του σκύλου;». Ύστερα, του χάιδεψε τρυφερά το χέρι κι έφυγε.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Το κινούν αίτιο και οι... τεχνοκράτες

Naomi Klein Τεχνητή νοημοσύνη, η μεγαλύτερη ληστεία στην ιστορία

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μάριος Χάκκας: Δε θέλω χρόνο, ζωή θέλω…